Η εξωσωματική γονιμοποίηση αποτελεί μία ευρέως διαδεδομένη τεχνική τεκνοποίησης παγκοσμίως, η οποία δίνει αποτελεσματική λύση σε πολλά απο τα προβλήματα υπογονιμότητας της εποχής μας. Εν συντομία, ωάρια της γυναίκας γονιμοποιούνται σε εργαστηριακές συνθήκες και στη συνέχεια επανατοποθετούνται στο ενδομήτριο. Ο στόχος της θεραπείας είναι η επίτευξη εγκυμοσύνης με τη μεταφορά ενός ή περισσότερων εμβρύων στη μήτρα της μέλλουσας μητέρας.
Πότε επιλέγεται ως θεραπεία
Η θεραπεία της εξωσωματικής γονιμοποίησης χρησιμοποιείται κυρίως σε περιπτώσεις όπου υπάρχει δυσλειτουργία ή απόφραξη των σαλπίγγων, ορμονολογικά προβλήματα, σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών, ενδομητρίωση, προβλήματα στο αναπαραγωγικό σύστημα του άνδρα και διάφορα άλλα γνωστά ή άγνωστα αίτια υπογονιμότητας.
Ο θεραπευτικός κύκλος της εξωσωματικής γονιμοποίησης περιλαμβάνει τα εξής στάδια:
- Καταστολή και διέγερση των ωοθηκών με φαρμακευτική αγωγή – πρόκληση ωοθυλακιορρηξίας
Στο πρώτο στάδιο της θεραπείας, οι ωοθήκες διεγείρονται από ορμονικά φάρμακα για την παραγωγή πολλών ωαρίων. Αν αναλογιστεί κανείς ότι φυσιολογικά το γυναικείο σώμα αναπτύσσει και ελευθερώνει μόνο ένα ώριμο ωάριο μηνιαίως, η ανάπτυξη περισσότερων ωοθυλακίων είναι δυνατή με τη χορήγηση ορμονών (συνδυασμός αναλόγων GnRH και FSH) που προκαλούν ελεγχόμενη διέγερση των ωοθηκών για την ανάπτυξη πολλαπλών ωοθυλακίων.
- Παρακολούθηση της διέγερσης με σειρά υπερηχογραφημάτων και ορμονικών προσδιορισμών
Απαιτείται υπερηχογραφικός και ορμονικός προσδιορισμός για την παρακολούθηση της διέγερσης και τη χορήγηση χοριακής γοναδοτροπίνης (hCG). Η πρόκληση της ωοθυλακιορρηξίας γίνεται με μεταμεσονύκτια ένεση, περίπου 36 ώρες πριν από την ωοληψία και ολοκληρώνει τη φαρμακευτική αγωγή του θεραπευτικού πρωτοκόλλου που ακολουθείται.
- Συλλογή ωαρίων (ωοληψία)
Ακολουθεί η ωοληψία (συλλογή των ωαρίων που έχουν αναπτυχθεί), η διαδικασία κατά την οποία γίνεται διακολπική παρακέντηση των ωοθυλακίων υπό υπερηχογραφική καθοδήγηση, με ακριβείς και λεπτούς χειρισμούς από το γυναικολόγο. Το ωοθυλακικό υγρό εξετάζεται άμεσα από εμβρυολόγο στο μικροσκόπιο ώστε να επιβεβαιωθεί η λήψη ωαρίου και η διαδικασία επαναλαμβάνεται για όλα τα ώριμα ωάρια στις ωοθήκες. Στη συνέχεια, το εμβρυολογικό εργαστήριο ενημερώνει για τον τελικό αριθμό των ωαρίων που συλλέχθηκαν. Η ωοληψία πραγματοποιείται υπό ενδοφλέβια αναλγησία (μέθη) και είναι πρακτικά μια ανώδυνη και σύντομη διαδικασία.
- Σπερμοληψία
Δύο ώρες περίπου πριν από τη συλλογή των ωαρίων, λαμβάνεται δείγμα σπέρματος από τον σύζυγο της γυναί1κας. Το δείγμα αυτό υποβάλλεται σε ειδική διαδικασία ενεργοποίησης, όπου επιλέγονται τα πλέον κινητικά και υγιή σπερματοζωάρια. Αυτά παραμένουν στο εργαστήριο σε θρεπτικό υλικό μέχρι να τοποθετηθούν μαζί με τα ωάρια. Σε περίπτωση που δεν βρεθούν σπερματοζωάρια στο υγρό, γίνεται βιοψία όρχεως.
Βιοψία όρχεως (MESA /TESA)
Σε περιπτώσεις αζωοσπερμίας (όπου δεν υπάρχουν σπερματοζωάρια κατά την εκσπερμάτιση), γίνεται βιοψία όρχεων ώστε να ληφθούν σπερματοζωάρια από από τον όρχι ή την επιδιδυμίδα για τη γονιμοποίηση.
Δύο τρόποι χρησιμοποιούνται για τη λήψη σπέρματος: από την κεφαλή της επιδιδυμίδας με τοπική νάρκωση και παρακέντηση (MESA), ή με μια μικρή τομή στον όρχι, ή με ολική νάρκωση και βιοψία (TESA). Η διαδικασία πραγματοποιείται από ειδικό ιατρό ουρολόγο είτε την ίδια ημέρα με την ωοληψία της γυναίκας είτε μία ημέρα νωρίτερα.
Μικρογονιμοποίηση ICSI
Σε περίπτωση ανδρικής ή αγνώστου αιτιολογίας υπογονιμότητα που πιθανολογείται ότι οφείλεται στη δυσκολία του σπέρματος να εισχωρήσει φυσιολογικά στο ωάριο, χρησιμοποιείται η μέθοδος ICSI (Intra-Cytoplasmic Sperm Injection). Μετά την ωοληψία, πραγματοποιείται
Αυτή η τεχνική ενδείκνυται σε περιπτώσεις προβλημάτων που σχετίζονται με την ποιότητα του σπέρματος (μειωμένος αριθμός, χαμηλή κινητικότητα, παθολογική μορφολογία κ.λπ.) αφού στην ουσία παρακάμπτει σχεδόν όλες τις αιτίες υπογονιμότητας σε σχέση με τον άνδρα. Εφόσον τα σπερματοζωάρια είναι βιώσιμα, τότε πάνω από το 50% των ωαρίων γονιμοποιούνται κανονικά, ανεξάρτητα από την ποιότητα του σπέρματος. Η μέθοδος ICSI σε συνδυασμό με την εξωσωματική γονιμοποίηση (IVF) είναι σήμερα o πλέον αποτελεσματικός τρόπος αντιμετώπισης της ανδρικής υπογονιμότητας.
Γονιμοποίηση
Αυτό το στάδιο της θεραπείας εξελίσσεται στα εργαστήρια από έμπειρους εμβρυολόγους. Συγκεκριμένος αριθμός σπερματοζωαρίων τοποθετείται με τα ωάρια σε τρυβλία (ειδικά σωληνάκια) με θρεπτικό καλλιεργητικό υλικό ώστε να γονιμοποιηθούν σε εργαστηριακές συνθήκες, όπου παραμένουν για 16-20 ώρες περίπου.
Το επόμενο πρωί, τα ωάρια εξετάζονται με το μικροσκόπιο και ελέγχεται εάν έχει συντελεστεί η γονιμοποίηση. Ο εμβρυολόγος καταγράφει τον αριθμό των ωαρίων που έχουν γονιμοποιηθεί φυσιολογικά και παρακολουθεί την ομαλή εξέλιξή τους για τις επόμενες 2-3 ημέρες, όπου τα γονιμοποιημένα ωάρια παραμένουν στο εργαστήριο και συνεχίζουν να αναπτύσσονται.
Κλασική εξωσωματική γονιμοποίηση
Στην κλασική εξωσωματική γονιμοποίηση, τα ωάρια τοποθετούνται σε μεγάλη συγκέντρωση σπερματοζωαρίων, έρχονται σε επαφή με το ωάριο μόνα τους και ένα από αυτά διεισδύει μέσα στο ωάριο και το γονιμοποιεί. Σε περιπτώσεις ανδρικής υπογονιμότητας σε αυτό το στάδιο εφαρμόζεται η μικρογονιμοποίηση ICSI, δηλαδή η τοποθέτηση ενός σπερματοζωαρίου μέσα στο ωάριο με τη βοήθεια μικροπιπέτας (βλ. μικρογονιμοποίηση ICSI).
Μεταφορά εμβρύων
Στην τέταρτη φάση της θεραπείας γίνεται η εμβρυομεταφορά, δηλαδή η μεταφορά των εμβρύων που έχουν αναπτυχθεί στο εργαστήριο στην κοιλότητα της μήτρας. Πρόκειται για μια ανώδυνη διαδικασία που πραγματοποιείται δύο με τρεις ημέρες μετά την ωοληψία ή την πέμπτη και έκτη ημέρα στο στάδιο της βλαστοκύστης. Ο εμβρυολόγος επιλέγει τα καλύτερα έμβρυα, τα οποία μεταφέρονται στη μήτρα με τη βοήθεια ενός λεπτού καθετήρα που ελέγχεται συνεχώς με υπερηχογραφική καθοδήγηση. Ο αριθμός των εμβρύων που μεταφέρονται εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, αλλά συνήθως μεταφέρονται δύο έως τέσσερα έμβρυα. Εάν υπάρχουν και άλλα έμβρυα πολύ καλής ποιότητας μπορούν να κρυοσυντηρηθούν. Όπως και στη φυσιολογική σύλληψη, στη συνέχεια τα έμβρυα εμφυτεύονται από μόνα τους στο βλεννογόνο της μήτρας, το ενδομήτριο. Εάν υπάρχει εμφύτευση θα υπάρξει και εγκυμοσύνη. Το πρώτο τεστ εγκυμοσύνης γίνεται περίπου 13 ημέρες μετά την εμβρυομεταφορά.
Καλλιέργεια βλαστοκύστεων
Τελευταία, η ανάπτυξη πιο ιδανικών μέσων καλλιέργειας είχε ως αποτέλεσμα να γίνεται η εμβρυομεταφορά στο στάδιο της βλαστοκύστης. Ο όρος βλαστοκύστη αναφέρεται σε συγκεκριμένο στάδιο ανάπτυξης του εμβρύου μετά από 5-6 ημέρες καλλιέργειας. Πρόκειται ουσιαστικά για το τελευταίο εξελικτικό στάδιο του εμβρύου, πριν την εμφύτευσή του στο ενδομήτριο για τη δημιουργία κύησης. Η διαδικασία μεταφοράς βλαστοκύστεων είναι ίδια με την εμβρυομεταφορά μόνο που γίνεται την 5η ή 6η ημέρα μετά την ωοληψία.
Αυτή η μέθοδος αφορά ζευγάρια που καταλήγουν να έχουν πολλά έμβρυα διαθέσιμα εμβρυμεταφορά. Σε αυτές τις περιπτώσεις, μπορεί να γίνει εμβρυομεταφορά λίγων βλαστοκύστεων (εμβρύων), ενός ή δύο, έτσι ώστε να αποφεύγονται οι πολύδυμες κυήσεις, χωρίς ταυτόχρονα να μειώνεται το ποσοστό επιτυχίας.
Η εμβρυομεταφορά στο στάδιο της βλαστοκύστης επιτρέπει την επιλογή της καλύτερης ποιότητας εμβρύων (των πλέον υγιών. μορφολογικά ακέραιων και περισσότερο ανεπτυγμένων εξελικτικά εμβρύων), αφού μόνο τα υγιή γενετικά και δυνητικά ικανά προς εμφύτευση έμβρυα θα φτάσουν σε αυτό το στάδιο (20-40%). Επιπλέον, μιμείται περισσότερο τη φυσική αναπαραγωγική διαδικασία και προσφέρει καλύτερο συγχρονισμό εμβρύων-ενδομήτριου.
Εάν το ποσοστό των εμβρύων που θα επιβιώσουν σε αυτό το στάδιο είναι μηδενικό, τότε δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί εμβρυομεταφορά.
